"Najm"? A jak to się pisze? (Najm & Nene)

lipiec 1974

Shafiqowie mieli zostać tydzień.
Zaproszenie wystosowano już na parę miesięcy przed, żeby upewnić się, że Muhammada Hassana nie zatrzyma praca. Nie był to mój pomysł, nie miałam też w tej kwestii nic do powiedzenia. Byłam tylko informowana, kiedy cały plan spotkania został uszyty tysiące kilometrów dalej: w Nigerii i Anglii. Ja siedziałam w tym czasie w górach Ruwenzori i tylko czasem przypominałam sobie o moim zobowiązaniu, kiedy odbierałam listy od mamy. Im bliżej wakacji, tym więcej podekscytowanych aktualizacji mi wysyłała. Informowała mnie na bieżąco o tym, ile nowego akwete kazała dla mnie utkać, jakiego koloru i w jakie wzory, gdzie będziemy podróżować, co podamy na śniadanie, obiad i kolację każdego dnia, na jakiej zastawie, jakie atrakcje czekają na rodzinę Muhammada Hassana, jakie agbady im podarujemy – cała litania szczegółów, które zatarły mi się z czasem w pamięci. Odświeżono mi je natychmiast, kiedy wróciłam pod koniec czerwca do Nigerii. Rodzice z Udo i Chi oraz cały tabun moich brytyjskich krewnych już tam czekali. Zaraz rozpoczęły się wielkie przygotowania, podczas których drobiazgowo zapoznano mnie z protokołem i przewidzianym przebiegiem każdego dnia, a nawet nauczono mnie witać się i żegnać po arabsku. Zapisano mi wszystkie szczegóły na pergaminie, jakby był to program szkolnej wycieczki; wciąż mam ten plan, zwinięty w rulon i przewiązany wstążką, w szufladzie sekretarzyka.
Doszłam wtedy do wniosku, że tak jest lepiej. Wystarczy tylko zaliczyć wszystkie przystanki, uśmiechać się, przytakiwać i pozwolić, żeby spotkanie było prowadzone przez naszych rodziców. Męczące i nudne, ale wystarczająco proste.
Kiedy już Shafiqowie dostali dwie agbady, drogie ichafu dla matki Najma Hamada i skrzynię pełną akwete (wzór zaprojektowany specjalnie dla nich, łączący motywy z naszej rodzinnej tkaniny i skomplikowane ornamenty przypominające arabeskę), tradycyjnych ibyjskich perfum oraz figurek z kości słoniowej (drobny podarunek na dowód naszej miłości, jak ujął to tata), kiedy upłynęły już dwa parne dni biesiadowania i wycieczek po pałacu i otaczających go ogrodach, pojawił się problem, o którym wcześniej nie pomyślałam.
Założyłam – na słusznych podstawach – że zaplanowane na wczesny ranek trzeciego dnia przeprawa Nigrem i podziwianie dżungli odbędzie się, jak zawsze, w rodzinnym gronie. W natłoku wszystkich szczegółów ten, wyjątkowo istotny, mi umknął. Dopiero wczoraj wieczorem mama oświeciła mnie, że będę płynąć z Najmem Hamadem s a m a. To znaczy, nie do końca. Z przyzwoitką w postaci skrzata Shugi – nie można było nas zostawić bez nadzoru, zwłaszcza w dżungli, ale pierwszy raz w ciągu tej wizyty, pierwszy raz od miesięcy przygotowań, naprawdę czuję, jak spada na mnie odpowiedzialność za którąkolwiek część tej choreografii powitań, dygnięć, skłonów i toastów.
Już od świtu narasta we mnie panika. Kiedy ubieram i czeszę się z pomocą Shugi, jestem tylko nieco zaniepokojona. Na śniadaniu stres jednak sięga zenitu – mój ulubiony ryż jollof zupełnie nie ma smaku. Żuję go niechętnie i zostawiam prawie cały talerz, ale za to wypijam parę szklanek kunnu aya i soku z trzciny cukrowej. Mam taki odruch, że jak się denerwuję, to piję. Zły nawyk, ale przynajmniej nie tyję.
Patrzę ukradkiem na usadowionego po przeciwnej stronie stołu Najma Hamada, próbując odczytać z jego postawy, czy on też czuje się nieswojo. Bo, na boga, o czym my mamy rozmawiać? My się przecież nie znamy. To randka? Na randki się chodzi z chłopakiem. Tak robią wszystkie moje koleżanki. W tej chwili Najm Hamad przypomina mi bardziej mojego dalekiego kuzyna, który pierwszy jest w kraju, więc rodzina wypycha mnie, żebym pokazała mu dżunglę i znalazła mu jakieś zajęcie, kiedy dorośli będą pić koniaka.
Czy Najm Hamad to mój chłopak? Jest moim narzeczonym, ale nikt nie powiedział, czy to oznacza też, że jest moim chłopakiem. Nigdy nie miałam chłopaka, może dlatego, że mam narzeczonego. To odstrasza potencjalnych adoratorów.
Hm. Zaczynam widzieć, gdzie może leżeć problem.
Takie to błyskotliwe przemyślenia zajmują moją głowę, kiedy rodzice odprowadzają nas na brzeg Nigru. Eskortują nas aż do samej łódki, patrzą niecierpliwie, jak wsiadamy, machają nam na pożegnanie – i tyle w temacie. Zaraz napędzana magią łódź wypływa na zielone wody rzeki, a nasza rodzina cofa się w stronę pałacu.
Ach. Cholera.
Teraz czuję wyraźnie, jak mocno stres zaciska swoją stalową pięść na moim żołądku. Woda szemrze cicho, bzyczą komary, szeleszczą liście gęstej ściany drzew, a jak się wsłuchać, słychać w oddali szybkie, przenikliwe krzyki drongo. A my milczymy.
Co teraz?
Pozwalam słodkiemu zapachowi dżungli i wody rozładować nieco napięcie. Kieruję wzrok na szmaragdową, pozornie nieprzebytą gęstwinę, byle odroczyć moment, w którym niezręcznie skrzyżujemy z Najmem Hamadem spojrzenia.
Lubię te mocne, mokre wonie, lubię kojącą muzykę dżungli i lubię przyjemny chłód bijący od rzeki. Czuję się tu jak w domu. Spędziłam tu tyle wakacji, tyle długich, relaksujących ferii – uwielbiam tu wracać. Ale nawet bliskość natury nie może przynieść mi teraz spokoju. Cisza między nami przedłuża się jak towarzyski koszmar. Gram na czas (gramy?), ale z każdą sekundą coraz bardziej rośnie presja, by się odezwać.
Postanawiam być tą odważną i otworzyć usta pierwsza. Zawsze byłam przebojowa – czemu mam bać się mojego… narzeczonego?
— Więc — zagajam, wreszcie znajdując odwagę, by na niego spojrzeć — Najm Hamad. Zwracać się do ciebie dwoma imionami? Bardzo ładne, swoją drogą.
Co to ma być za rozpoczęcie rozmowy? Mam ochotę palnąć się w czoło. Nie zdążyłam zapoznać się z kulturą arabską w detalu. Coś tam przeczytałam, coś tam usłyszałam i tak to złożyłam sobie te skrawki informacji w niezbyt spójną (ani dużą) układankę. Nie miałam pojęcia, czy nie obrażam teraz swojego narzeczonego tym pytaniem. Albo, no nie wiem. Może to nietaktowne? Tata ciągle mówił o nim: Najm Hamad. A co, jak to jedno imię?
Boże. Co, jak to jedno imię?
Matka mnie zabije.

Już parę miesięcy temu otrzymaliśmy zaproszenie na pobyt w Nigerii u rodziny Nene, ale przez zaliczenia na koniec roku w Ilvermorny, pracę nad projektem z ojcem oraz regularne odwiedzanie pracowni rzeźbiarskiej zupełnie wypadło mi to z głowy. Ojciec albo pamiętał o tym cały czas i tylko nie dawał po sobie poznać żadnego zaangażowania lub stresu, albo również zapomniał i z pokerową twarzą przyjmował od matki zarządzenia dotyczące podróży. To ona w głównej mierze zajmowała się naszym wyjazdem: rozpisała szczegółowe plany dla służby pod naszą tygodniową nieobecność; postarała się także o to, aby każde z nas miało prawie gotowy do drogi kufer podróżny (szczerze nie mam pojęcia, jak mogłem nie zauważyć, że część moich ubrań, tych szczególnie eleganckich, zniknęła z mojej szafy).
Było mi dość głupio, gdy wreszcie przypomniano mi o wyjeździe i zobaczyłem owoce zaangażowania mojej matki, podczas gdy ja nie kiwnąłem palcem. W ramach rekompensaty stres uderzył we mnie ze zdwojoną mocą. Owszem, wiedziałem to i owo o rodzinie Nene i o niej samej, ale nie mogło mnie to naturalnie przygotować na interakcję z przyszłymi teściami ani z nią samą. O ile rozmowa z teściami mogła ograniczyć się do wymiany uprzejmości, ponieważ to głównie moi rodzice mieli zajmować się ustaleniami małżeńskimi, o tyle nie miałem zielonego pojęcia, jak miałem zachowywać się wobec Nene. Szarmancko, oczywiście, ale raczej nie nazbyt sztywno. Przyzwoicie, ale nie z nadmiernym dystansem. Ciepło, ale nie bardzo tkliwie. Zwariować można.
Mimo moich obaw pierwsze dni minęły w bardzo przyjaznej atmosferze. I chociaż za kołnierzem czułem zimny pot za każdym razem, gdy przyszło mi otworzyć usta albo zareagować jakoś na toczącą się przy stole rozmowę albo rzuconą w moją stronę drobną uwagę, nie udało mi się strzelić żadnej gafy. Zapewne pomagało to, że większość gadania przypadała mojemu ojcu, a czasem mojej matce, mnie zaś nie pytano o nic szczególnego. Mogłem więc właściwie tylko przeciskać przez zaciśnięte gardło różne potrawy serwowane przez służbę Shackleboltów. Niektóre smakowały znajomo, inne dziwnie, jeszcze inne – stawiały mnie w skrajnie niekorzystnym położeniu swoim smakiem. Ale to wszystko było nic wobec reszty.
Trzeciego dnia przy śniadaniu odczułem presję z całą jej mocą. Nie pomagało, że naprzeciwko mnie siedziała Nene – wydawało mi się, że obserwowała każdy mój ruch, ale gdy tylko próbowałem ją na tym złapać, widziałem jedynie spojrzenie usilnie utkwione w talerzu przed sobą. Z lewej strony napierała na mnie także przytłaczająca aura ojca, którego kamienna mina nie wyrażała prawie niczego, lecz ja wiedziałem, że w tym milczeniu kryło się oczekiwanie. Nie przynieś mi wstydu, Hamad, mówił tą swoją kamienną postawą. Nie musiał nigdy powtarzać mi takich rzeczy na głos, bo już nauczył mnie, jak to jest odczuć jego niezadowolenie. Nie wiem jednak, czy nie bałem się go w tamtej chwili mniej niż Nene. To znaczy nie bałem się jej, tylko… Właściwie sam nie umiem tego określić. To miejsce było mi obce, piękne, ale obce. Ona jednak czuła się tutaj na pewno swobodniej, to był jej teren, a ja wkraczałem w niego i to mnie mogła grozić eksmisja, gdybym naruszył jakieś niepisane zasady.
Gdy wsiadaliśmy do łodzi, podałem jej w milczeniu rękę, aby mogła wsiąść i pomachałem zebranym na brzegu rodzicom i teściom. Odczytałem z twarzy matki coś jakby zatroskanie, ale ponieważ stała w cieniu ojca, nie mogłem być wcale pewien. Z jego twarzy oczywiście nie wyczytałem prawie nic poza ostrzeżeniem: zachowuj się, Hamad. A z twarzy Nene nie miałem okazji nic odczytać, bo nie spojrzałem jej w oczy odkąd wyszliśmy z jadalni.
Cisza między nami zmieniła jeden rodzaj strachu w inny. Co jeśli całą podróż przesiedzimy w ciszy?, przeszło mi przez myśl, a mimo to nie odrywałem wzroku od przewijających się przed moimi oczami liści krzewów i drzew, gałęzi i pnączy. Cieszyło mnie, że nie zaproponowano mi spaceru po tym afrykańskim gąszczu zamiast spokojnego spływu łodzią. Było w tym gąszczu coś strasznego, tajemniczego i przyciągającego (ale nie aż tak, żebym odważył się tam wejść bez nawigatora). Nigdy nie widziałem tak wielu różnych roślin, wydawałoby się, że nie ma tylu słów, aby nazwać je wszystkie. Nawet nie wiedziałem, gdzie kończyła się jedna, a zaczynała druga, albo które odłogi odchodzą od którego pnia. Chaos. Bezład. I to wszystko w soczystych i wyraźnych tonach zieleni. Przyszło mi do głowy, że gdyby Nene zostawiła mnie tutaj samego, mógłbym błąkać się aż do śmierci, mimo że nie mogliśmy odpłynąć daleko.
W tej całej ciszy jej głos uderzył mnie jak zaklęcie desmaio. Mimowolnie spojrzałem na nią po raz pierwszy podczas naszego spływu. Patrzyła wprost na mnie – dopiero wtedy zauważyłem, że miała oczy równie ciemne jak ja. Dziwne, że taki wyraźny detal mógł mi umknąć przez całe dwa dni. Zupełnie jakbym widział ją od nowa po raz pierwszy.
— Dziękuję — odpowiedziałem najpierw krótko, zostawiając sobie dłuższą pauzę na zastanowienie. — Myślę, że dwa imiona to za dużo zachodu. Wystarczy Najm.
Dokonałem wyboru, choć tak naprawdę nigdy nie preferowałem jednego imienia nad drugie. Przyjęło się, że matka mówiła do mnie Najm, a ojciec – Hamad. Rówieśnicy w Ilvermorny rzadko pamiętali nawet o moim drugim imieniu, więc dla nich wybór był prosty, a mnie on także odpowiadał. Ciężko było mi ocenić, czy moje imiona były ładne (nosiłem je przecież całe życie, przestawały więc mieć jakikolwiek wydźwięk), ale postanowiłem, że przyjmę komplement Nene, nie zastanawiając się nad nim zbyt głęboko.
Dopiero po chwili ciszy zorientowałem się, że przecież jej słowa nie miały być tylko rzuconą w moją stronę uwagą, ale zaproszeniem do rozmowy. Skoro już zaczęła, nie powinno być trudno kontynuować tę rozmowę, prawda? A jednak w głowie miałem tylko pustkę, w której odbijała się wizja zagniewanego ojca, więc zamiast wymyślić jakiś nowy punkt zaczepienia, odbiłem jej komplement.
— Twoje imię jest również bardzo ładne, Nene. Czy ma może jakieś znaczenie? — dodałem, a zaraz potem ugryzłem się w język.
Powinienem był ugryźć się w język. Przecież nie wszystkie imiona są wybierane tak, jakby miały mieć jakieś znaczenie. W Anglii ciągle słyszałem przecież, że ktoś został przez rodziców nazwany na cześć ulubionego autora, byłego ministra magii albo po prostu z powodu tego, że imię brzmiało bardzo ładnie. Nie chciałem, żeby pomyślała, że szydzę z jej imienia. Spróbowałem więc uratować sytuację wyjaśnieniem (zupełnie jakby lata spędzone w szkole nie nauczyły mnie, że to rzadko spełnia swoją funkcję):
— Bo widzisz, Najm znaczy „gwiazda poranna”, a Hamad – „godny chwały”. Chyba widać, które imię wybierała moja matka.
Uśmiechnąłem się głupio i wydaje mi się, że nawet lekko zarumieniłem. Jeszcze tego brakowało, żebym wciągał rodziców w naszą rozmowę. Mogłem jednak wybrać cokolwiek innego – na przykład porozmawiać o pogodzie. Wyszedłbym wtedy na towarzyskiego fajtłapę, ale przynajmniej nie na głąba. Może Niger łaskawie przyjmie moje zwłoki?

— To ładne znaczenia. — Czuję się w obowiązku skomentować, żeby nie poczuł, że zostawiam jego wyjaśnienie bez odpowiedzi i zaczynam za dużo mówić o sobie. Wybrzmiewa to trochę niezręcznie, ale naprawdę myślę, że są ładne. Nie narzekałabym, gdybym nazywała się jak gwiazda i ktoś godzien chwały. Mam ochotę zapytać, jak pisze się jego imiona po arabsku, ale gryzę się w język. Nie mamy na łódce pergaminu i pióra, więc nie mógłby mi tego przedstawić. Zresztą, pewnie ciągle słyszy takie prośby: „napisz coś po arabsku”, „a powiedz coś” – wiem, bo nasi angielscy znajomi tak męczą mnie i Udo. Musi być tym znużony. Nie wiem nawet, czy naprawdę umie pisać po arabsku. To chyba trudne.
— Tak. Właściwie to… — Waham się chwilę, rozważając, jak ubrać w słowa znacznie mojego imienia, by nie mówić za dużo o trupach. To byłby gwóźdź do trumny naszej, już i tak ledwo toczącej się, konwersacji – gdybym zaczęła rozmawiać o śmierci, zmarłych i pogrzebach. — Też mam dwa imiona. Nnenna Rhiannon. Moja rodzina nazywa swoje dzieci po ibyjsku i angielsku, żeby uczcić dwoistą naturę naszego klanu. — Czuję się tak, jakbym cytowała mojego tatę słowo w słowo. Ledwo powstrzymuję się przed przewróceniem oczami, kiedy tylko świta w mojej głowie to skojarzenie. — Nnenna oznacza „matka ojca”, bo…
No właśnie, tutaj zaczynają się schody. Nie da się nie wspomnieć o mojej zmarłej babce.
— Wierzymy, że każde dziecko jest reinkarnacją swojego krewnego. Ibyjscy wróżbici potrafią odczytać, którego. Ja podobno jestem duchem mojej babci, dlatego: Nnenna — tłumaczę, zastanawiając się, czy nie plącze mi się język. Czuję, że mówię bardzo okrężnie i nie do rzeczy. Czy Najm rozumie, o czym gadam? Mimo to kontynuuję: — Rhiannon wybrała moja matka. Oznacza „wspaniała królowa”. Czasem mama nazywa mnie Rhianna albo Riri…
Wzruszam ramionami, poprawiając się na siedzeniu.
— Możesz mówić, jak chcesz. Ale wszyscy mówią Nene.
To dziwne, uświadamiam sobie nagle, jak jesteśmy narzeczeństwem, a relacje między nami jako ludźmi odsunięte są na daleki plan, wciśnięte na ranek trzeciego dnia, zanim będziemy kontynuować cały ceremoniał. Nawet teraz rozmawiamy nie tyle o sobie, co o rodzinie, o tradycjach, o korzeniach, czyli o rzeczach wielkich i, jak przestrzega mnie zawsze dziadek, „większych niż my”. Jakoś nie przystoi zapytać Najma, jaki jest jego ulubiony kolor, jakie najchętniej jada desery i jaką muzykę lubi (a jemu już na pewno nie wypada odpowiedzieć, że Mhrocznych Inferiusów, chociaż przecież wszyscy tego właśnie słuchamy w dormitoriach, nie arii operowych na sopran i etiud fortepianowych). Nic w tej wizycie nie jest przypadkowe. Każdy toast i podarek to kolejny punkt planu, nawet jeśli wydaje się spontaniczny i naturalny. Świętujemy nie tyle nasze narzeczeństwo, co kolejny akt przyjaźni między Shafiqami a Shackleboltami; kolejny węzeł na sznurze unii dwóch kolosalnych dziedzictw. Do tej pory ja i Najm nawet nie musieliśmy się do siebie odzywać.
Pomyślałby ktoś, że to nasi ojcowie biorą ślub, a nie my.
Może dlatego ten przepływ wydaje się taki trudny – mamy reprezentować swoje rodziny, a nie siebie samych. Co mam zatem mówić? Nie jestem najlepsza w przemawianiu za całych Shackleboltów. Nie dostał mi się w genach polityczny talent.
— Podoba ci się Nigeria? — pytam. To typowe, grzecznościowe pytanie, jedno z arsenału mojej rodziny, i wiem, że nie może odpowiedzieć „nie”, nawet jeśli nie mógłby już doczekać się powrotu do domu. Ale pytam, po części dlatego, że wypada, a po części też dlatego, że jestem ciekawa, jaką ma przygotowaną odpowiedź. — Jest bardzo inna od Anglii. — No ba, że jest, kapitanie Oczywistość. Wzdycham cicho, zła na siebie za takie głupie stwierdzenia.
Bliskość równika robi swoje dla klimatu Nigerii – ale kultura jest specyficzna, nieco zbrytanizowana. Niektórzy mówią, że to wina mojej rodziny, że kolejne rdzenne tradycje afrykańskie zanikają na rzecz brytyjskich fajfokloków, wyścigów pegazów, różdżek i szeroko rozpowszechnionego angielskiego. Na korytarzach Uagadou czasem czuję na swoich plecach nieprzyjazne spojrzenia i słyszę ciche, pogardliwe „soutie”*, właśnie dlatego, że jestem, w ich oczach, Angolką. Albo „rooinekem”**. Albo „herbatnikiem”. Okazuje się, że jest mnóstwo słów, by określić kogoś niewystarczająco afrykańskiego w oczach szkolnej społeczności, a nazwisko Shacklebolt działa na nie jak accio.
Najm jest tu tylko trzy dni, więc nie oczekuję, że będzie wiedział o mojej kulturze cokolwiek – pewnie poza klimatem, jedzeniem, językiem, zapachami, architekturą i ubraniami Nigeria nie wydaje mu się aż tak obca. Łatwo odnieść takie wrażenie na pierwszy rzut oka.
Patrzę przez cały ten czas na Najma, a jednak dopiero przypominam sobie, że on się uśmiecha, a ja nie. Jak na komendę przywołuję na twarz głupowaty uśmiech, chociaż krew ścina mi przerażenie. Zauważył? Myśli, że jestem bucowata? Nerwowo poprawiam kosmyk włosów. Jak można zapomnieć się uśmiechnąć? Idiotka.

* A common term used by Afrikaners to describe the British in South Africa is soutie or soutpiel, meaning 'salty' or 'salty penis' respectively. The meaning behind this is that they have one foot in Britain and one foot in South Africa, leaving their penis to hang in the salty sea water;
** an Englishman, originally specifically a British soldier during the Boer wars, but by the early 20th century a general colloquial term, commonly derogatory, for anyone with English connections.

Widziałem po twarzy Nene, na której teraz skupiłem całą uwagę, że ona też waha się, co może powiedzieć, co wypada a co nie i jak odbiorę jej słowa – a przynajmniej takie odniosłem wrażenie, gdy zaczęła powoli udzielać odpowiedzi na moje pytanie. W pewien sposób chciałem dać jej znać, że dla mnie było to równie niezręczne, żeby być może dodać jej trochę otuchy albo przełamać pierwsze lody, ale co jeśli się myliłem? Może wahanie wynikało z szukania prostych słów, żeby wyjaśnić pochodzenie jej imienia komuś, kto nie miał najmniejszego pojęcia o kulturze ibyjskiej? Może mówiła powoli i dokładnie dobierała słowa tylko po to, żebym wszystko dobrze zrozumiał? Może wyglądałem śmiesznie, dopytując o takie rzeczy?
Jednak nawet jeśli uznała mnie za trochę niedokształconego, nie wyczułem w jej głosie ani krzty kpiny. Poza tym jej imię, a właściwie imiona, okazały się mieć znaczenie o wiele bardziej złożone niż na początku pomyślałem. Nigdy nie zastanawiałem się nad granicą kulturową, jaka oddzielała mnie od Anglików, ponieważ od dziecka wychowywałem się z nimi i nawet jeśli w domu pielęgnowaliśmy różne dziwne dla nich zwyczaje, na zewnątrz nie było to tak widoczne. Teraz przy Nene poczułem, jak wielka jest przepaść między naszymi światami – to znaczy między jej kulturą a moją rodzinną, autorską, angielsko-arabską mieszanką. Nie było to wcale przykre doświadczenie. Przeciwnie, ta świadomość przyszła mi naturalnie i wsłuchałem się w opowieść Nene bardzo uważnie.
— Nnenna. Rhiannon. Riri… Rozpieszczasz mnie wyborem, wspaniała królowo.
Skłoniłem żartobliwie głowę, uśmiechając się lekko pod nosem. Z jakiegoś powodu uznałem ten moment za doskonałą porę do strojenia sobie żartów. Cokolwiek, aby rozładować napięcie, prawda?
— Myślę, że to piękna tradycja — odpowiedziałem już bardziej poważnie. — Nie miałem pojęcia, że wierzysz w reinkarnację. Mama opowiadała mi kiedyś o tym, chociaż niewiele pamiętam.
Mimo że z chęcią słuchałem matki, kiedy byłem jeszcze za mały, aby pójść do Ilvermorny, to często podczas opowiadania o swojej kulturze ciężko było jej opisać różne koncepty po angielsku, więc czasem używała za dużo wyrazów w hindi, żebym mógł cokolwiek zrozumieć. Czasem jednak wpadała na pomysł przedstawienia mi czegoś za pomocą analogii. Kiedy chciała wytłumaczyć mi proces reinkarnacji, kazała mi wyobrazić sobie, że bardzo chcę zjeść moje ulubione danie i jedyna restauracja w pobliżu znajduje się kilka kilometrów dalej. Powiedziała wtedy, że tak jak moje pragnienie zjedzenia tego dania sprawi, że pójdę do owej restauracji, tak pragnienie duszy, aby wrócić na ziemię i dokończyć swoje sprawy sprowadza ją z powrotem.
Jako dziecko oczywiście uznałem, że przecież mógłbym wysłać służącego po owo danie i nie ruszyć się nigdzie, ale matka tylko roześmiała się na taką sugestię. Teraz oczywiście rozumiem tę metaforę. I chociaż kłóci się to nieco z zasadami chrześcijańskimi, nie potrafię oprzeć się wrażeniu, że po śmierci nie możemy tak po prostu opuścić tego wszystkiego i ruszyć w drogę gdzieś do nieba. Przecież człowiek umierający zostawia na ziemi tak wiele niedokończonych spraw, choćby odnosił wiele sukcesów za życia. Jak mógłby potem tak po prostu odejść? Albo artyści, którzy przelali tyle serca w swoje dzieła – czy nie utraciłyby one tego magicznego czegoś, gdyby ich duch w całości uleciał ku niebu?
Pytanie Nene wyrwało mnie z tego chwilowego powrotu do przeszłości. Pomyślałem, że to bardzo typowe pytanie, które zadaje się pierwszym gościom w swoim domu. Oczywiście od odpowiedzi na nie mogły zależeć nasze dalsze stosunki, ale… było ono takie nudne. Czy oczekiwała, że zaserwuję jej przygotowaną zawczasu odpowiedź? Na pewno mógłbym to zrobić, pewnie byłoby to nawet wskazane, skoro nie znaliśmy się prawie wcale. Jednak zamiast tego wolałbym, żeby opowiedziała mi o Nigerii, zamiast pytać mnie, czy mi się podoba. Tak jak budynek, nawet wybitnie piękny, jest tylko masą materiałów budowlanych zlepionych w jeden kloc, dopóki przewodnik nie opowie, że marmur importowano z Włoch, że tą nawą przechadzał się kiedyś Henryk VI, a tamto skrzydło służyło kiedyś za więzienie i zostało wysadzone w drugiej wojnie światowej. Dopiero te wszystkie niewidzialne detale pozwalają docenić ten widzialny ułamek.
— Rzeczywiście, trochę się różni od Anglii. — Zaśmiałem się, uznając ten komentarz Nene za drobny żart skierowany w moją stronę. — Do tej pory zwiedziłem głównie pokoje gościnne, jadalnie i salon, ale chyba nie o to pytasz. — Wciąż trzymałem na ustach uśmiech, próbując dobrać najbardziej odpowiednie słowa do mojej niezbyt odpowiedniej odpowiedzi. — Myślę, że nie byłoby fair osądzać całość Nigerii, jeśli zobaczyłem tylko drobny kawałek. Ale jeśli mam koniecznie określić swoje uczucia, to powiem, że zaciekawiła mnie.
Tak jak ty, dodałem w myślach. Stanowczo za wcześnie na takie słowa, w końcu nie chciałem jeszcze wszystkiego zepsuć. Chociaż czy nie takie rzeczy powinniśmy sobie mówić jako narzeczeństwo?
— A czy tobie podoba się Nigeria? — rzuciłem odważnie. Na takie pytanie zapewne nie została przygotowana.

Śmieję się krótko w odpowiedzi na – mam nadzieję – żart Najma Hamada, kręcąc przy tym nieznacznie głową. Słaba ze mnie królowa, ale może i jestem wspaniała. W nieco innych okolicznościach.
Nie ciągnę dalej tematu reinkarnacji, żeby nie powiedzieć niczego kontrowersyjnego. Nie wiem, na ile w nią wierzę, ale nie mogę się do tego przyznać. Myślę, że to piękna tradycja – i może naprawdę dusze naszych przodków w nas żyją. Ale im dłużej ja noszę moje imię, im więcej słyszę o mojej babce, tym większe mam wrażenie, że mogło dojść do jakiejś ogromnej pomyłki.
Moja babcia była idealna, tak mówią wszyscy. Była dobra, była mądra, była silna, była kochająca. Ilekroć jej imię pada w rozmowie, mój ojciec, wujostwo, kuzyni zaczynają się nią zachwycać i żałować jej przedwczesnego odejścia. Potem spojrzenia padają na mnie – i choćby nikt nic nie powiedział, ja już wiem, co myślą. Jak mam dosięgnąć człowieka, któremu można tylko postawić pomnik? Jak mam nie przynieść wstydu kobiecie, która nigdy się nie potknęła?
Może wróżbita źle spojrzał w gwiazdy i żyję z brzemieniem wielkiego nieporozumienia na plecach. Może nie chodziło o mnie. A może to wszystko nieprawda.
Pytanie Najma zaskakuje mnie swoją przewrotnością. Nie jestem na nie przygotowana i, szczerze, nie spodziewałam się nawet takiego odbicia piłeczki. Nieco bezczelne, pytać, czy lubię kraj, z którego pochodzi moja rodzina.
Gdyby Najm zadał to pytanie przy stole, pewnie zapadłaby na moment dziwna, przerażająca cisza, w której wszyscy zdążyliby się zorientować, że dotknięto wrażliwego tematu i zaczęli żałować, że nie wstali chwilę wcześniej od stołu – zanim ktoś odpowiedziałby mu urażony: „oczywiście”. I tylko tyle.
Myślałam, że mój narzeczony jest trochę sztywny. Poprawny, to znaczy. Godny chwały swojego rodu. To pytanie przypomina mi, że tak naprawdę nic o nim nie wiem – tak jak on nic nie wie o mnie. Wiemy coś o swoich rodzinach, trochę o swoich kulturach. Nauczono nas, by patrzeć na siebie nawzajem jak na przedstawicieli swojego rodu – jakbym ja nadawała się na ambasadorkę Nigerii, błagam.
Może Najm jest trochę buntowniczy. Ciekawe.
Jeżeli chce tak rozmawiać, to ja też mogę, prawda?
— Nigeria to tylko linia na mapie — mówię nagle, sama zaskakując się odwagą mojego stwierdzenia. — Nic nie znaczy. Nawet ta nazwa nie ma znaczenia. Teraz jesteśmy na terenie Igbolandu, czyli mojego plemienia. Ale na przykład tam, daleko, po drugiej stronie dżungli… — Wysuwam ramię, wskazując plątaninę gałęzi i korzeni po mojej prawej, na zachodzie, przechylając się lekko w łódce. — Będą już terytoria Edo. Niewielkie. Jeszcze dalej na zachód są Jorubowie. Na północy będą Igalowie, Nupe, Idomowie, Hausa… Te są największe.
Jest więcej, ale trudno zaznaczyć ich terytoria na mapie. Czasem to tylko kilka rodzin, osiedlonych na terenach innego plemienia za ich zgodą; czasem to koczownicy; czasem to plemiona graniczne, łączące w sobie parę kultur.
— Żadna granica nie ma znaczenia w Afryce — kontynuuję, chcąc wyjaśnić moje zagadkowe pewnie dla niego zdanie — Są sztuczne. Więc trudno powiedzieć, czy lubię Nigerię, skoro istnieje tylko na globusie. — Biorę oddech, zerkając z ukosa na Shugę. Wpatruje się we mnie swoimi modrymi oczami. Zastanawiam się, czy dostała polecenie zdania relacji z naszej małej wycieczki.
Nie powinnam tego mówić. Nie ma nic złego w mojej opinii, nawet jeśli niektórzy z mojej rodziny mogliby nazwać ją wywrotową – ale to temat, którego nie porusza się z Anglikami, a na pewno nie mówi się tego na wizycie dyplomatycznej.
Ale już powiedziałam. I co mi zrobią? Gdyby nasze rodziny tu były, to bym trzymała usta na kłódkę.
Poprawiam się na drewnianej ławeczce, próbując znaleźć najwygodniejszą pozycję. Deski skrzypią cicho w odpowiedzi na niezręczną ciszę.
— Ale lubię Afrykę — dodaję po chwili, machinalnie drapiąc się lekko po nosie. Nie odpowiedziałam jeszcze na jego pytanie. — Wiesz, chciałabym kiedyś… — Za dużo mówię? — Chciałabym podróżować po kontynencie. Opisałabym te plemiona, ich zwyczaje… kulturę… przyrodę…
Czułam się odważna, ale nagle, kiedy zahaczam o moje własne marzenia, zaczynam się peszyć.
Nie patrzę na Najma. Jest mi trochę głupio, że dzielę się z nim czymś tak osobistym. Może pomyśli, że to idiotyczne albo że jestem przemądrzała, albo że za dużo paplam. Nie lubię mówić takich rzeczy obcym ludziom.
Najm jest obcy, a jednocześnie wiem, że nie może takim pozostać. Jesteśmy ze sobą związani umową, którą podpisali nasi ojcowie. To stawia nas w dziwnym położeniu. Co mam z tym zrobić? Co mam mówić, a czego mam nie mówić? Mam iść według protokołu czy mam udawać, że jesteśmy normalni? Mam zachowywać się, jakbyśmy znali się całe życie?
Zanurzam dłoń w ciepłej wodzie Nigru. To nie do końca bezpieczne, ale krokodyle albo hipopotamy (nawet jeśli prawdopodobnie nie ma ich na naszej trasie, moja rodzina nie naraziłaby naszego gościa) wydają mi się teraz swobodniejszym towarzystwem niż mój narzeczony.
Jestem durna. Durna. Co mnie to obchodzi?
W końcu odwracam głowę w stronę Najma i obrzucam go uważnym spojrzeniem. Próbuję zachowywać się najlepiej, jak umiem, ale robię z siebie tylko dziwaka.
Zastanawiam się, jaki on jest, kiedy nie musi być dyplomatą.
Zbyt poważne pozycje na szesnastolatkę i siedemnastolatka.

Odniosłem wrażenie, że to pytanie nie było jednak na miejscu – ale co się stało, to się nie odstanie, przynajmniej jeśli nie potrafi się wymazywać pamięci. Nene wydawała się zaskoczona, co właściwie było moim celem, ale potem jakby posmutniała (albo spoważniała, nie znamy się tak dobrze, żebym mógł to dobrze ocenić). Poza tym wydawało mi się, że złapałem jej ukradkowe spojrzenie na skrzata, o którym do tej pory zupełnie nie myślałem. Czy obawiała się, że nasza rozmowa zostanie później zrelacjonowana jej rodzicom? Jeśli tak, to i ja powinienem był uważać na słowa, ale było już zdecydowanie za późno. Oby tylko ojciec nie dowiedział się o niczym…
Żadna granica nie ma znaczenia w Afryce – nie takiej odpowiedzi się spodziewałem, właściwie spodziewałem się czegoś zupełnie przeciwnego. Nene zaskakiwała mnie głęboką świadomością własnej kultury i położenia jej rodzinnego plemienia w afrykańskiej polityce. Czy w takim razie moje pytanie ją uraziło? Nie potrafiłem tego wyczytać. Mogłem więc tylko słuchać nazw plemion, o których nigdy nie słyszałem i wyobrażać sobie, chyba po raz pierwszy w życiu, jak nic nieznaczące jest pojęcie państwa. Wielka Brytania też przecież nie jest monolitem, chociaż często łatwiej myśleć o niej w ten sposób. Gdybym jednak urodził się Szkotem, myślałbym pewnie inaczej.
Chociaż czy ja naprawdę czułem się Anglikiem? Urodziłem się tam i tam dorastałem, ale zawsze było jeszcze bliżej nieokreślone coś, pewne aspekty, tradycje i elementy życia codziennego, które w moim domu wyglądały zupełnie inaczej. Nie w każdym angielskim domu ojciec był głową rodziny, którego zdanie było ostateczne i niepodważalne; nie w każdym angielskim domu przestrzegano ścisłych postów i unikano jak ognia wieprzowiny albo alkoholu. Nikt w domu nigdy nie powiedział mi, jak miałem się określać, ale wszyscy na zewnątrz zakładali od razu, że byłem Anglikiem z krwi i kości. Czy powinienem mieć im to za złe? Czy powinienem ich poprawiać? Czy w ogóle mieli rację?
Nene musiała czuć się tak samo, a może jeszcze gorzej, prawda? Też była zawieszona pomiędzy Anglią a Nigerią (a może bardziej właściwie byłoby mi teraz mówić o Igbolandzie), nie do końca czując się częścią którejkolwiek społeczności. Jednak sposób w jaki mówiła o Afryce… Może patrzyła na to wszystko o wiele szerzej niż ja? Może nie zależało jej wcale na tym, czy była Angielką, czy Nigeryjką, może wystarczało jej bycie Afrykanką. Bo jeśli kreski na mapie nic nie znaczyły, to czy mogła czuć się kimkolwiek innym? Chyba jedynie córką Shackleboltów, cokolwiek to znaczy.
— Wow — wyrwało mi się z ust, zanim do końca zastanowiłem się, jak powinienem zareagować. — Przepraszam… Ja… Nie zdawałem sobie sprawy. — Potarłem dłonią kark, patrząc w zmieszaniu na rufę łodzi. Było to jedno z moich najgorszych tłumaczeń w życiu.
Poprawiłem się niezręcznie na drewnianej ławeczce, sprawiając, że łódka przechyliła się w moją stronę. Na szczęście dla nas magia także pomagała utrzymać ją na wodzie, więc nie groziło nam utopienie się. Chyba.
Dalsza część słów Nene wywarła na mnie nie mniejsze wrażenie. Z jednej strony imponowała mi jej wiedza i wygadanie (potrafiła mówić nie mniej niż ja, co było mi bardzo na rękę), a z drugiej – to, że nie wycofała się po tym trudnym temacie do rozmowy o pogodzie. Mogłaby przecież, oboje zapewne rozważaliśmy, czy tak nie byłoby łatwiej dotrwać do końca naszego spływu. Zapewne tak byłoby poprawnie. Poprawnie i strasznie nudno.
Patrzyłem na nią nadal, mimo że skończyła już mówić, chcąc zachęcić ją do opowiedzenia mi jeszcze więcej. Słuchałem jej słów chciwie, zupełnie jakbym znów był dzieckiem i czytała mi bajkę na dobranoc. Już dawno przestałem podziwiać dżunglę po obu stronach rzeki, dla mnie równie dobrze mogliśmy płynąć Tamizą.
— Czemu nie zacząć już teraz? Nie musisz chyba czekać aż do skończenia szkoły. — Uśmiechnąłem się znów.
Zdziwiło mnie jak proste marzenia miała Nene. Nie chciała wcale zaistnieć w polityce mimo swojego nazwiska, nie chciała próbować swoich sił w łamaniu klątw (a przecież był to niejako rodowy biznes). Marzyła o podróżowaniu i uwiecznieniu zwyczajów ludów, które wymieniła i pewnie jeszcze setek innych, o których nie słyszy się w Anglii. To było ambitne zadanie w swojej prostocie, na pewno zajęłoby kilka lat, jeśli nie kilkanaście. Nene chciała unieśmiertelnić kultury inne niż swoja. Kiedy tak to ująć, brzmiało to nawet poetycko, jak jakaś forma sztuki. Bo czym jest sztuka, jeśli nie najprostszą formą nieśmiertelności? Tak przynajmniej opisywał ją Szekspir czy jakiś inny stary angielski poeta.
— Jak tylko mogliśmy wrócić z Ilvermorny, szedłem do pracowni, żeby wyrzeźbić coś nowego albo dokończyć stary projekt. Nie zamierzam czekać do końca szkoły, żeby zająć się rzeźbiarstwem — powiedziałem jednym tchem, wspominając parę ostatnich lat. Były to dobre wspomnienia, chociaż nie bez goryczy. — Ty też nie powinnaś czekać. — Uśmiechnąłem się na zachętę.
Nie wiedziałem, co mnie naszło, żeby udzielać jej rad. Pamiętałem jednak, jak to było, kiedy coś odciągało mnie na dłużej od rzeźbienia – nie mogłem się skupić na niczym wokół, nie chciałem się uczyć, nie chciałem też spać, a mimo to nie chciałem ruszyć się z łóżka. Każda sekunda spędzona z dłutem w ręku była wobec tego jak zastrzyk czystej energii. Stoczyłem o to kilka dużych i wiele mniejszych kłótni z ojcem, ale ostatecznie musiał odpuścić (wydaje mi się, że moja matka musiała maczać w tym palce, chociaż nie mam pewności). Nene nie mogła być do końca szczęśliwa, kiedy nie mogła robić tego, co chciała, prawda? I jeśli moje słowa mogły skłonić ją do działania, to czy nie było warto nagiąć trochę zasady naszego dyplomatycznego spotkania? Choć z dyplomacją nie miało już ono wiele wspólnego…

— Nie, nie. Ja przepraszam — wyrywa mi się. Chcę ratować sytuację i atmosferę naszego spotkania, którą, jak mi się wydaje, zepsułam swoim wykładem. — Nie jestem takim dobrym przewodnikiem wycieczki jak mój ojciec. Za dużo mówię — stwierdzam ze śmiechem. Liczę, że trochę humoru (o ile można nazwać to humorem – to nawet nie jest żart) rozładuje to zakłopotanie, w które przypadkiem wpędziłam Najma.
Po co w ogóle próbuję to tłumaczyć? Może go to nawet nie obchodzi. Powinniśmy rozmawiać o, nie wiem… naszym ulubionym kolorze. Mój to zielony.
Czuję się tak głupio, że chętnie wskoczyłabym w ciepłą rzekę i popłynęła wpław do brzegu, gdyby miało mnie to uratować przed tą niezręcznością. Obawiam się jednak, że gdybym to zrobiła, atmosfera byłaby tylko gorsza (ale nie jestem pewna, takie tylko podejrzenie) – dlatego jesteśmy tutaj, uwięzieni na łodzi, i nie ma znikąd ratunku. Nie można nawet grzecznie przeprosić, żeby pójść do toalety i w kabinie przemyśleć całe swoje życie. Ja mam dużo do przemyśliwania, na przykład: czemu, na tyłek Merlina, daję lekcję historii na pierwszym spotkaniu z moim narzeczonym. Porażka.
Kiedy Najm zaczyna udzielać mi rad, uśmiecham się pod nosem. Maskuję ten uśmiech jako wyraz sympatii – chociaż prawda jest taka, że coś w tych jego rozważaniach wydaje mi się trochę śmieszne. 
— Rodzina musiałaby mi na to pozwolić — odpowiadam zdawkowo. To na pewno zrozumie – oboje jesteśmy z rodów z tradycjami i zasadami.
Nie chcę mówić, dlaczego nie pozwoli, bo to już na pewno nie jest temat, który mogę – a przede wszystkim chcę – podjąć.
Wojna biafrańska może nie została wywołana przez czarodziejów, ale odbiła się echem w magicznym świecie. Pamiętam te ponure trzy lata w naszej rezydencji w Porthcurne. Nie odwiedzaliśmy Nigerii jak zwykle, a dorośli podskakiwali na każde huknięcie sowy. Do Kornwalii ciągle spływali nasi kuzyni, w popłochu ewakuujący się ze swoich domów, błagający o schronienie. Wszyscy dużo płakali, nawet ja i Udo, chociaż nie rozumieliśmy, co się dzieje – mogliśmy tylko przeczuwać, że coś bardzo, bardzo złego.
Wciąż nie wszystko rozumiem, ale wiem, że w Afryce nie jest teraz bezpiecznie, nawet kiedy nosisz nazwisko Shacklebolt. A może zwłaszcza.
Mój kontynent jest piękny, ale nie tak uporządkowany jak Europa. Możemy teraz płynąć spokojnie Nigrem, chronieni przez magię, i po prostu podziwiać cudowność dżungli z daleka – ale moi kuzyni zawsze mi powtarzają, że nawet tutaj, na naszym własnym terenie, jest więcej niż wystarczająco zwierząt i roślin, które mogłyby mnie zabić. Afryka to lasy deszczowe, niekończące się pustynie, rozgrzane sawanny, niosące zarazę komary, krwiożercze zwierzęta, jadowite węże, obskurusy, tajemnicze duchy, tajne stowarzyszenia, plemiona kryjące się przed światem, tysiące języków, rytuałów, obrzędów, wierzeń – Bóg jeden wie, co jeszcze.
Jeżeli nie ludzie, głód i wojna, to przyroda może mnie zabić. Jestem porywcza – ale domyślam się, że wyruszenie w Afrykę bez przygotowania to nie jest dobry pomysł. I nie tak łatwy jak otwarcie drzwi pracowni.
Także.
— Chcesz być rzeźbiarzem? — kieruję strumień uwagi na niego, żebyśmy tylko nie musieli zagłębiać się w temat podróży po Afryce i związanego z tym ryzyka. Nie czuję się na tyle swobodnie, żeby omawiać z Najmem ten temat. — Moja mama jest rzeźbiarką. — Ale to pewnie wie. Albo i nie. — Co rzeźbisz?
Poprawiam się zainteresowana na siedzeniu. Możemy o tym mówić, prawda? Już sama nie wiem. Ale naprawdę mnie to ciekawi – mama zawsze mówi, że o artyście jako człowieku można dużo powiedzieć tylko na podstawie tematów, jakie podejmuje. Co Najm powie o sobie?

Z jakiegoś powodu Nene uznała za stosowne przeprosić za to, że mówiła dużo w naszej rozmowie. Ja jednak wcale nie narzekałem, wręcz przeciwnie – było mi to na rękę. Lubiłem słuchać tego, jak opowiadała o Afryce, o której, jak się okazało, nie wiedziałem prawie nic, mimo że ojciec dopilnował, żebym poznał podstawy historii tego kontynentu i, w szczególności, kultury kraju Nene. Dlaczego tak niewiele mówiło się o Nigerii w Anglii? Dlaczego ukrywano w tajemnicy przede mną i zapewne innymi czarodziejami, jak ogromna, różnorodna i magiczna jest Afryka? W każdym plemieniu zapewne można by znaleźć historie dorównujące swoim bogactwem najlepszym legendom angielskim.
Poza tym, że tak chętnie chłonąłem wiedzę, którą przekazywała mi Nene, jej opowieść zdejmowała ze mnie ciężar prowadzenia tej rozmowy. Może było to lekkim tchórzostwem z mojej strony, a może tylko chytrym, choć niezamierzonym, zagraniem. Nie za bardzo jednak zależało mi, żeby wykazywać się inicjatywą. Dzięki temu nie musiałem ryzykować, że to ja zepsuję coś w naszych stosunkach. Bo chociaż odpłynęliśmy już tak daleko od naszych rodzin, które zostały w posiadłości, to nie mogłem się pozbyć wiszących nade mną ojcowskich oczekiwań. Wiedziałem, że niezależnie od naszych starań, treść naszej rozmowy i nasze gesty wobec siebie (lub ich brak) zostałyby szczegółowo wybadane. Mogłem nie puścić pary z ust – i tak by się dowiedział, jeżeli bardzo by tego chciał.
— Nie przepraszaj — zapewniłem Nene, starając się brzmieć łagodnie i przekonująco.
Wyciągnąłem dłoń w jej stronę, sam nie wiedząc, co chciałem osiągnąć, ale zawisła w powietrzu, zanim zdążyłem się zdecydować. Położyłem ją znów na kolanie, gdzie powinna była od początku pozostać. Nie wypadało chyba tak szybko przełamywać bariery dotyku. Nie tylko dlatego, że było to być może niestosowne – dziewczyny bywały wyjątkowo wrażliwe na tym punkcie. Nie chciałem, żeby uznała mnie za nachalnego.
— Dawno nie odbyłem tak pasjonującej wycieczki — dodałem, próbując odwrócić uwagę Nene od mojego niezręcznego gestu. Rzuciłem okiem na skrzata, który kierował naszą łodzią. Czy to on miał donosić rodzicom o przebiegu naszego spływu?
Mimo że zapewne żadne z nas nie chciało dotykać tematu naszych rodzin, raz po raz odbijaliśmy się od niego. Wystarczyło powiedzieć jedną rzecz, żeby znów zejść na tory myślenia o nakazach i zakazach, które obowiązywały nas oboje. Oczywiście, że rodzina musiałaby pozwolić Nene na podróż po Afryce – przecież powinienem to wiedzieć. Moja sugestia musiała zabrzmieć głupio jak marzenia dziecka, które jeszcze nie rozumie, ile zasad rządzi światem i to przede wszystkim światem rodów błękitnej krwi. Nie potrafiłem stwierdzić, czy Nene było przykro z takiego stanu rzeczy, ale jej zdawkowa odpowiedź dawała mi podstawy tak sądzić. Ciągle zasady, zasady i zasady aż do przesady. Czy naprawdę nie było nas stać na nic więcej niż trzymanie się tych sztywnych ram? Czy nawet na środku Nigru, gdzie w zasięgu wzroku nie było żywej duszy, nie mogliśmy porzucić tych śmiesznych konwenansów?
Nie odważyłbym się powiedzieć tego na głos przy naszej pierwszej osobistej rozmowie. Jeżeli jakimś cudem źle odczytałem stosunek Nene do zasad panujących w naszym narzeczeńskim układzie, mogłoby się to skończyć jakimś skandalem. Jednak jeśli ona też miała dość… Być może była szansa, żebyśmy znaleźli wspólny język. Ale nie teraz, jeszcze nie teraz.
— Można tak powiedzieć — odpowiedziałem enigmatycznie, chociaż zgodnie z prawdą.
Nie wydawało mi się, żeby ojciec tak przychylnie spojrzał na całkowite porzucenie przeze mnie rodzinnego fachu. Ale jako hobby rzeźbiarstwo sprawdzało się bardzo dobrze. I może kiedyś, w mniej lub bardziej odległej przyszłości mogłoby przynieść mi dochód. A może nawet odrobinę sławy? Kto wie.
— Nie miałem pojęcia — wypaliłem z umiarkowanym entuzjazmem, zanim zdążyłem się powstrzymać. Nie było zbyt mądre przyznawać się, że nie wiedziałem, czym zajmowała się jej matka. Problem w tym, że takie rzeczy bardzo łatwo wypadają mi z głowy. — Rzeźbię miniatury budowli. — Uniosłem wzrok na twarz Nene. Czy to dla niej ciekawe, czy nudne? Nie potrafiłem tego odczytać. Mimo to mówiłem dalej. — Tworzę je najpierw jak najbliżej rzeczywistej skali i pomniejszam zaklęciem. Dzięki temu mogę odwzorować mnóstwo detali.
Jeżeli matka Nene była rzeźbiarką, być może mogłem znaleźć u niej zrozumienie dla mojej pasji. Nawet jeśli nie mogłem w przyszłości oddać się jej całkowicie, to chyba nic złego? A może uznałaby to za tchórzostwo po tym, co sam jej przed chwilą powiedziałem? Żyć dla zasady, pracować dla zasady i umrzeć dla zasady – tak zostaliśmy wychowani, prawda?
— Chętnie zobaczyłbym kiedyś dzieła twojej mamy — powiedziałem i zaraz się zreflektowałem: — Albo twoje, jeżeli też rzeźbisz.